Προς ένα "hack" του ευρώ;

Πολλές είναι οι αναλύσεις - κυρίως όσες εναντιώνονται στο ευρώ - που περιγράφουν την αρχιτεκτονική του ως ένα μηχανισμό υποστήριξης και επέκτασης ενός συγκεκριμένου οικονομικού μοντέλου, του νεοφιλελευθερισμού. Ευρωπαϊκές συνθήκες περιγράφουν τις "προδιαγραφές" λειτουργίας του με μια σειρά πολιτικές, όπου τα κριτήρια επίδοσης περιλαμβάνουν κάποιους δείκτες (πχ. δημοσιονομικό έλλειμμα) αγνοώντας άλλους (πχ. επίπεδο της φτώχειας). Η έξοδος από το ευρώ - © ΚΚΕ - προτείνεται συνεπώς από κάποιους ως η μόνη λύση απαλλαγής από τη "μηχανή του νεοφιλελευθερισμού", σε μια περίοδο που τα αδιέξοδά του είναι κάτι παραπάνω από προφανή.

Ωστόσο, οι εξελίξεις στην Ελλάδα φανερώνουν ένα άλλο ενδεχόμενο, που δεν το είχαν προβλέψει οι αρχικοί σχεδιαστές: άρνησης του νεοφιλελευθερισμού υπέρ μιας δίκαιης κατανομής εισοδήματος, παραμονή στο ευρώ. Αν δει κανείς το κοινό νόμισμα σαν ένα μηχανισμό επιβολής συγκεκριμένων πολιτικών, τότε υπάρχει ένα χοντρό bug: μια χώρα μπορεί να φύγει μόνο αν το επιθυμεί η ίδια.

Από την άλλη, αποδεικνύεται ότι όσοι είχαν τη λαμπρή ιδέα να κάνουν την Ελλάδα "πειραματόζωο", μάλλον ήταν οικονομολόγοι. Ως γνωστόν, τις τελευταίες δεκαετίες η οικονομική επιστήμη (τουλάχιστον η κυρίαρχη έκφανσή της) αντιμετωπίζει τις κοινωνίες σαν εξισώσεις που κάνουν τους μαθηματικούς να σκίζουν τα πτυχία τους. Έχοντας αφαιρέσει τον καταστατικό όρο "πολιτική" από την επιστήμη τους, περνάνε το χρόνο τους να γράφουν άρθρα με βάση θεωρητικά μοντέλα: πολύ μεγάλος αριθμός δημοσιεύσεων στα οικονομικά περιοδικά έχει μια σειρά από εξισώσεις, οι οποίες δεν είναι ανάγκη να βασίζονται σε πραγματικά δεδομένα. Ο άνθρωπος γίνεται ένας αριθμός που έχει να επιλέξει μεταξύ ενός πεπερασμένου συνόλου ομογενών αγαθών με συγκεκριμένα βάρη - τιμές. Επιπλέον, ο άνθρωπος της οικονομικής επιστήμης είναι επίσης ένας σπαγκοραμμένος προτεστάντης που πάντα επιλέγει μόνος του, με κριτήριο το ατομικό του συμφέρον, το οποίο έχει αποκλειστικό κριτήριο τη βέλτιστη αξιοποίηση του πορτοφολιού του (δεν υπάρχουν γείτονες, φίλοι ή άλλες επιρροές, η τιμή είναι το μοναδικό χαρακτηριστικό ενός προϊόντος κ.ά.).

Κατά συνέπεια, οι πειραματισμοί στην (κυρίαρχη,α-πολίτικη) οικονομική επιστήμη, γίνονται με βάση τα υπάρχοντα μοντέλα, όπου κανείς μπορεί να αλλάξει τις μεταβλητές (πόσο μεγάλο πορτοφόλι; πόσα προϊόντα; τι εξέλιξη τιμών; κτλ) και να φτιάξει γραφικές παραστάσεις που θα λένε πότε και πώς θα έρθει η (σίγουρη) ισορροπία.

Όλοι οι άλλοι επιστήμονες ξέρουν ότι όταν μπαίνεις σε μια διαδικασία πειραματισμού, ανοίγεσαι σε φαινόμενα που δεν μπορείς να τα προβλέψεις και ενδεχομένως ούτε να τα ελέγξεις.

Με βάση τις παραπάνω παρατηρήσεις, γίνεται νομίζω φανερό ότι ο άνθρωπος της Οικονομίας και η χώρα του σχεδίου του ευρώ μάλλον δεν υπάρχουν, και σίγουρα όχι στην Ελλάδα (αν δεν κάνω λάθος, το Λουξεμβούργο είναι η μόνη χώρα που πληρεί όλα τα κριτήρια αξιολόγησης). Άλλα ίσως η "αρχιτεκτονική" του ευρώ να μην οδηγεί - ούτε αυτή τελικά - στη δημιουργία ενός απόρθητου νεοφιλελεύθερου, αυταρχικού ή ό,τι άλλο κάστρου. Μια συνταρακτική εξέλιξη στην Ελλάδα μπορεί να είναι ένα δώρο σε όσους στην Ευρώπη θέλουν αλλαγή πορείας, ένας "Δούρειος Ίππος" για όσους τη φοβούνται.

Το GPS εφευρέθηκε και χρησιμοποιήθηκε για την πλοήγηση πυρηνικών υποβρυχίων και όχι για να το έχετε στο κινητό σας να κόβετε βόλτες. Όμως οι χρήστες - και οι χρήσεις - είναι συχνότατα πηγή καινοτομίας, τουτέστιν αμφισβήτησης της (αρχικής) ταυτότητας των αντικειμένων και των μηχανισμών.

Σήμερα η γαλλική εφημερίδα Libération είχε ένα άρθρο δυο πανεπιστημιακών που έλεγαν ότι οι εξελίξεις στην Ελλάδα ανοίγουν το ερώτημα του αν "μια διαδικασία εκ νέου νομιμοποίηση της Ευρώπης" είναι εφικτή "υποτάσσοντας τις μορφές οικονομικής ολοκλήρωσης στην προτεραιότητα της επίτευξης της κοινωνικής σύγκλισης και του οικολογικού μετασχηματισμού".

Δεν ξέρω τελικά τι θα γίνει (δεν είμαι μάντης) και πιστεύω ότι το "μέσα ή έξω" από το ευρώ είναι το λάθος ερώτημα. Πάντως είναι σίγουρο ότι βιώνουμε ενδιαφέροντες καιρούς (κι ότι οι μηχανισμοί γίνονται ενδιαφέροντες όταν τους χακάρεις!).