Ελευθερία και “πνευματική ιδιοκτησία” στην εποχή του διαδικτύου.
Σε ποιον ανήκει η γνώση; Σε ποιον ανήκει ο πολιτισμός; Σήμερα, στην εποχή του διαδικτύου τα δυο ερωτήματα αποκτούν όχι μόνο νόημα, αλλά και τεράστια επιστημονική, πολιτιστική, οικονομική, κοινωνική, πολιτική, νομική σημασία. Η δυνατότητα ψηφιοποίησης των άυλων αγαθών και ακόμα περισσότερο η ανταλλαγή τους μέσω του διαδικτύου σηματοδοτεί σίγουρα μια μεταβατική περίοδο στο εμπόριο τους (μουσική, ταινίες, λογισμικό, γνώση...). Ιδιαίτερα όσον αφορά τους προγραμματιστές και τους μηχανικούς υπολογιστών τέτοια ερωτήματα διχάζουν τον κόσμο των νέων τεχνολογιών: από τη μια πλευρά οι πολυεθνικές λογισμικού και τέχνης με οργανισμούς όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Πνευματικής Ιδιοκτησίας και πάρα πολλές κυβερνήσεις, από την άλλη οι προγραμματιστές μαζί με τους (συνειδητοποιημένους και μη) χρήστες.
Με επίκεντρο τις ΗΠΑ, ένα νομικό – οικονομικό θρίλερ διαδραματίζεται σήμερα, που επηρεάζει ολόκληρο τον πλανήτη.
Ας πάρουμε τα πράγματα όμως από την αρχή. Όταν λέμε πνευματική ιδιοκτησία εννοούμε κυρίως δυο πράγματα: το copyright και τις πατέντες (διπλώματα ευρεσιτεχνίας). Το copyright είναι το αποκλειστικό δικαίωμα που παραχωρεί το κράτος στο δημιουργό ή το συγγραφέα ενός έργου να αντιγράφει, να τροποποιεί και να διανείμει το έργο. “Δημιουργός” ή “συγγραφέας” του έργου δε θεωρείται υποχρεωτικά ο δημιουργός ή ο συγγραφέας του έργου σύμφωνα με την ελληνική για παράδειγμα νομοθεσία. Στο βαθμό που το έργο έχει προκύψει κατά τη διάρκεια εξαρτημένης εργασίας ή μετά από ανάθεση, τον “τίτλο” αυτό και τα αποκλειστικά δικαιώματα που απορρέουν αποκτά ο εργοδότης. Η νομοθεσία των ΗΠΑ μιλάει πιο ξεκάθαρα για ιδιοκτησία και ιδιοκτήτη των πνευματικών δικαιωμάτων.
Το copyright προέκυψε ιστορικά με την εμφάνιση του τυπογραφείου και της δυνατότητας για μαζική αναπαραγωγή αντιγράφων (από την Κίνα μέχρι την Αγγλία). Εξασφάλιζε το μονοπώλιο στο εμπόριο των βιβλίων από τη συντεχνίες που είχαν την ευμένεια του κράτους.
Οι πατέντες έχουν να κάνουν με τις εφευρέσεις. Η λογική είναι η παραχώρηση του αποκλειστικού δικαιώματος εκμετάλλευσης μιας εφεύρεσης από τον εφευρέτη για ένα περιορισμένο χρονικό διάστημα, ως κίνητρο για την προώθηση του έργου του.
Τι γίνεται όμως όταν φτάνουμε στο λογισμικό, τους υπολογιστές και το διαδίκτυο; Η μάχη στις ΗΠΑ πραγματοποιείται σε δυο πεδία: από τη μια στο πεδίο της μουσικής και του κινηματογράφου και γενικότερα του εμπορίου των τεχνών, από την άλλη στο πεδίο του εμπορίου λογισμικού.
Ο 1998 ψηφίστηκε από τη Γερουσία των ΗΠΑ το Digital Millennium Copyright Act (DMCA). Σύμφωνα με το νόμο αυτό, ποινικοποιείται όχι μόνο η παράνομη αντιγραφή/τροποποίηση/διακίνηση ενός έργου, αλλά και η παραγωγή προϊόντων (hardware, software ή απλά manual), που θα μπορούσαν να βοηθήσουν κάποιον ή κάποια να παραβεί τα αποκλειστικά δικαιώματα που απορρέουν από το copyright! Ένα πραγματικό κυνήγι μαγισσών έχει ξεκινήσει από τότε.
Η ίδια η χρήση των peer to peer δικτύων ποινικοποιείται επίσης. Το κλείσιμο του Napster το 2001 ήταν μια πρώτη επίθεση κλίμακας στα p2p δίκτυα. Το καλοκαίρι που μας πέρασε το Kazaa ακολούθησε μια παρόμοια μοίρα, με την επιβολή λογοκρισία στην αναζήτηση μουσικής (3.000 απαγορευμένες λέξεις...). Η Recording Industry Association of Americas είναι η μεγάλη τιμονιέρισσα σε αυτή τη σταυροφορία. Μετράει ήδη 18.000 αγωγές τον τελευταίο καιρό ενάντια σε χρήστες p2p. Μεταξύ τους έφηβοι που καταδικάζονται σε ποινές χιλιάδων δολαρίων επειδή ανταλλάζουν την αγαπημένη τους μουσική.
Η μπάλα παίρνει φυσικά και τους προγραμματιστές. Ο Ρώσος προγραμματιστής Dmtry Sklyarov τον Ιούλιοι του 2001 φυλακίστηκε για κάποιες εβδομάδες και τέθηκε υπό περιορισμό για πέντε μήνες στις ΗΠΑ μετά από ομιλία του σε επιστημονική διάσκεψη στο Las Vegas. Το έγκλημά του ήταν ότι εργαζόταν σε μια επιχείρηση στην Ρωσία, η οποία παρήγαγε ένα πρόγραμμα, το οποίο μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να σπάσει την κωδικοποίηση που είχε κάνει η Adobe σε ένα ηλεκτρονικό βιβλιοπωλείο που διέθετε, και να μετατρέψει τα βιβλία σε μορφή PDF...
Στο πεδίο των πατεντών λογισμικού τα πράγματα δεν είναι καλύτερα. Στις ΗΠΑ υπάρχουν ήδη πάνω από 150.000 πατέντες λογισμικού, που καλύπτουν αλγόριθμους και τεχνικές προγραμματισμού υπολογιστών. Παραδείγματα πατεντών είναι το ηλεκτρονικό εμπόριο (!), ο αυτόματος ορθογραφικός έλεγχος μιας λέξης μετά την πληκτρολόγηση του space και άλλες συνήθειες των χρηστών των υπολογιστών και του διαδικτύου. Υπάρχουν αρκετές νομικές εταιρείες στις ΗΠΑ που κατέχουν πατέντες λογισμικού, χωρίς να ασχολούνται με τη δημιουργία προγραμμάτων.
Η κατάσταση είναι εφιαλτική για μικρομεσαίες επιχειρήσεις, προγραμματιστές και χρήστες. Οι μεγάλες εταιρείες των καλλιτεχνικών προϊόντων και εκείνες του λογισμικού αξιώνουν επί της ουσίας τον έλεγχο του διαδικτύου, πλευρών της οικονομίας, του λογισμικού. Η απάντηση υπάρχει ήδη, με το ελεύθερο λογισμικό. Ειδικότερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η μάχη που μαίνεται αυτές τις μέρες για τις πατέντες λογισμικού είναι ιδιαίτερα κρίσιμη. Ποιος από τους δυο “κόσμους” θα υπερισχύσει είναι κάτι που αφορά όλους μας.
