Όταν οι χρήστες δημιουργούν βιομηχανίες: η περίπτωση των εφαρμογών Web (2)

Ιδού και το βιντεάκι από την υποστήριξη του διδακτορικού μου.

Όταν οι χρήστες δημιουργούν τη βιομηχανία: η περίπτωση των εφαρμογών Web

Τον περασμένο Δεκέμβρη υποστήριξα το διδακτορικό μου, "When users create industries, the case of Web-based applications", γραμμένο στα αγγλικά με συνόψεις στα γαλλικά.

Εκεί, πραγματεύομαι τη δημιουργία των εφαρμογών Web συνδυάζοντας δυο διαφορετικές προσεγγίσεις: αυτή της βιομηχανικής ανάπτυξης κι εκείνη της καινοτομίας. Συνήθως, αυτές οι προσεγγίσεις δε συναντούνται. Αφ'ενός, ο τομέας της διοίκησης της καινοτομίας διερευνά το επίπεδο της επιχείρησης, αφ'ετέρου οι οικονομικές μελέτες αναλύουν το σύνολο της καινοτομίας. Οι δυο αυτές προοπτικές συγκλίνουν όταν πλέον οι επιπτώσεις τις καινοτομίας γίνονται ορατές στο επίπεδο της οικονομίας συνολικά. Ωστόσο, όπως έδειξε ο Clayton Christensen με την σπουδή του, το δίλημμα του καινοτόμου, τότε είναι πια αργά: η απόκτηση των δεξιοτήτων που σχετίζονται με μια καινοτομία απαιτεί χρόνο και τριβή, κι όταν εκείνη αποκτά οικονομικό αντίκτυπο οι επιχειρήσεις που δεν έχουν εμπλακεί ως τότε, απλά χρεοκοπούν.

Πέρα όμως από αυτή την παρατήρηση, ο Christensen δεν διερεύνησε την ίδια την ανάδυση των καινοτομιών, αφού το επίπεδο ανάλυσής του παρέμεινε εκείνο των επιχειρήσεων.

Στο διδακτορικό μου ξεκίνησα με τη θεώρηση των εφαρμογών Web από μια βιομηχανική σκοπιά. Καθ'αυτή η προσέγγιση ήταν πρωτότυπη και αρκετά ριψοκίνδυνη: το 2008, όσοι ασχολούνταν με το Web από την ακαδημαϊκή σκοπιά στον ευρύτερο τομέα των κοινωνικών επιστημών, έμεναν στο επίπεδο της επικοινωνίας (πχ. Social Media). Στην καλύτερη περίπτωση, έρευνες που αφορούσαν στο βιομηχανικό επίπεδο αντιμετώπιζαν το Web – και κατ'επέκταση τις τεχνολογίες πληροφορίας – ως άλλο ένα εργαλείο που έρχεται να υπηρετήσει τους υπάρχοντες τρόπους διοίκησης, τα υπάρχοντα κριτήρια αποδοτικότητας κ.ο.κ.

Ταυτόχρονα, όσον αφορά το business model επιχειρήσεων όπως η Google ή το Facebook, όλοι έμεναν στο “προφανές” του διαφημιστικού μοντέλου: οι εφαρμογές παρέμεναν αόρατες, μέχρι την έκρηξη των smartphones.

Από την άλλη, πέρα από αυτές τις επιχειρήσεις, που για πολλούς παραμένουν “άπιαστες”, είναι αλήθεια ότι οι “κλασσικές” επιχειρήσεις λίγα καταλάβαιναν από όσα γίνονταν. Χαρακτηριστικά, ένα στέλεχος μιας μεγάλης επιχείρησης του ευρύτερου κλάδου μου είχε πει σε μια συνέντευξη, καθησυχαστικά, ότι τα έσοδα του Facebook είναι ακόμα ασήμαντα, σε σχέση μ'αυτά των εγκαθιδρυμένων πολυεθνικών.

Τρίτη δυσκολία ήταν το γεγονός ότι, καθόσον η έρευνά που προχωρούσε, “έβγαιναν στη φόρα” τα next big things... Σε ένα συγκεκριμένο μικρόκοσμο, όλοι φαίνονταν να ψάχνουν το άλογο που θα κέρδιζε την κούρσα.

Αυτό που με βοήθησε να ξετυλίξω το μίτο των εφαρμογών από μια βιομηχανική σκοπιά ήταν το υποκείμενο: ο developer (αναπτυχτής;;;): οι developers ξεκινούν από μια προσωπική σκοπιά, και χρησιμοποιούν τις δεξιότητές τους για να δημιουργήσουν κάτι που έχει νόημα για τους ίδιους. Η καινοτομία είναι λοιπόν, σ'αυτή την πρώτη φάση, μια διαδικασία προσωπικής έκφρασης, αλλά επίσης και ανάπτυξης της προσωπικότητας. Δημιουργώντας εφαρμογές, ο developer δημιουργεί και μια νέα ταυτότητα για τον ίδιο. Αυτή η διαδικασία δεν γίνεται όμως στη βάση ενός επιθυμητού αποτελέσματος: η απόκτηση δεξιοτήτων καθώς και η διερεύνηση των δυνατοτήτων μιας τεχνολογίας αποτελεί συχνά αυτοσκοπό... Ωστόσο, σε κάποιες περιπτώσεις, διαφαίνεται και μια εμπορική δυνατότητα. Μια τέτοια προοπτική καλεί, εκ νέου, σε ένα μετασχηματισμό τόσο της καινοτομίας, όσο και της προσωπικότητας, που έχει δημιουργηθεί στη διαδρομή: μια εμπορική σχέση μένει να δημιουργηθεί, και οι προδιαγραφές πλέον εξαρτιούνται όχι απλά από το δημιουργό αλλά και από τον (εν δυνάμει) πελάτη. Αρχίσει λοιπόν μια διαδικασία “καινοτομίας για τον άλλο”, που είναι καθ'αυτή μια δοκιμασία.

Έτσι, οδηγούμαστε σιγά-σιγά στη φάση της “ομιχλώδους οικονομίας”, που χαρακτηρίζεται από δυο συνυπάρχουσες καταστάσεις: αφ'ενός, ένα μέρος των δυνατοτήτων μιας τεχνολογίας μένει να εξερευνηθεί, δημιουργώντας το χώρο για την καινοτομία ως τρόπο έκφρασης, που προανέφερα. Αφ'ετέρου, ένα άλλο μέρος εξορθολογικεύεται, εφευρίσκοντας νέα κριτήρια αποδοτικότητας, νέες αξίες χρήσεις, νέες αγορές κ.ο.κ. Αυτή η φάση χαρακτηρίζεται από την απουσία μιας συνολικής σύνθεσης και τον διαρκή μετασχηματισμό των υποκειμένων, των τεχνολογιών, των μορφών οργάνωσης και των αγορών. Στο βαθμό που θα αναδυθεί μια συνολική σύνθεση, τότε θα αρχίσουμε να βλέπουμε δομές της οικονομίας που είναι πιο “οικείες” τόσο στην επιστήμη της διοίκησης όσο και σ'αυτή της οικονομίας (δηλ. Επιχειρήσεις, καταναλωτές, προμηθευτές κ.ο.κ), στη βάση ενός καταμερισμού εργασίας. Όμως σήμερα στο Web, ο καταμερισμός εργασίας μένει σε μεγάλο βαθμό άγνωστος, προς εφεύρεση...

Στο διδακτορικό μου δοκίμασα το μοντέλο που περιέγραψα παραπάνω σε τρεις άλλους βιομηχανικούς τομείς, χρησιμοποιώντας ιστορικές μελέτες αυτή τη φορά. Η περίπτωση του ραδιοφώνου, του mainframe καθώς και του PC επαληθεύουν αυτή την πορεία των πραγμάτων. Μια πορεία που ωστόσο δεν είναι γραμμική, καθώς, πριν μια συνολική σύνθεση επικρατήσει, είναι εφικτό να επιστρέψει κανείς στην πρότερη φάση, εκείνη της καινοτομίας ως μέσο έκφρασης.

Στο επίπεδο της διοίκησης, αυτός ο ιδιαίτερος τρόπος καινοτομίας (που διαφέρει από την κλασσική μέθοδο των τμημάτων R&D), απαιτεί με τη σειρά του αντίστοιχους τρόπους διοίκησης, λιγότερο προσανατολισμένους προς το “output” και περισσότερο προς την ίδια τη διαδικασία, μια διαδικασία που μπορούμε να αναλύσουμε με όρους “συμπόνιας” (empathy).

Για έναν «ελληνικό τρόπο» ανάπτυξης

Τ​​έσσερα χρόνια μετά την υπαγωγή της ελληνικής οικονομίας στο Μνημόνιο, ο απολογισμός από μέρους διεθνών οργανισμών παραμένει αινιγματικός. Αφενός το ΔΝΤ εμμένει στην ανάγκη προχωρήματος των αναδιαρθρώσεων τόσο του φορολογικού συστήματος όσο και της οικονομίας στην ίδια τροχιά, ενώ αποχωρεί από την τρόικα. Αφετέρου ο ΟΟΣΑ επισημαίνει σε πρόσφατη έκθεσή του ότι η περαιτέρω μείωση των μισθών μάλλον επιβαρύνει παρά διευκολύνει την επανεκκίνηση της ανάπτυξης στην παρούσα φάση. Παραδόξως, ελάχιστη συζήτηση γίνεται για τον χώρο των επιχειρήσεων, οι οποίες φέρουν ένα μεγάλο μέρος της ευθύνης και της ελπίδας για οικονομική ανάπτυξη στον σύγχρονο κόσμο. Πέρα όμως από τις μακροοικονομικές προβλέψεις και τις αναδιατυπώσεις των εκτιμήσεων, η συζήτηση για την ανάπτυξη θα όφειλε να λαμβάνει υπόψη της τις ιδιαιτερότητες της ίδιας της δομής της ελληνικής οικονομίας, καθώς και τους συγκεκριμένους τρόπους με τους οποίους αναπτύσσεται ιστορικά.

Διαβάστε το άρθρο στην Καθημερινή.

Ποιος ο ρόλος της τοπικής αυτοδιοίκησης στην ανάπτυξη;

Λίγες μέρες μετά την ορκωμοσία των νέων δημοτικών αρχών, το ερώτημα του (νέου;) ρόλου της τοπικής αυτοδιοίκησης παραμένει ανοιχτό. Κι όμως, είναι στο τοπικό επίπεδο όπου βιώνεται η οικονομία και οικοδομούνται εν πολλοίς οι όροι της. Σε σχέση με τη λογική δράσης της τοπικής αυτοδιοίκησης, δύο δρόμοι διαφαίνονται στον ορίζοντα: ο πρώτος είναι η επανάληψη των λογικών που αναπαράγουν την υφιστάμενη κρίση, ο δεύτερος είναι αυτός της συνεισφοράς στην οικοδόμηση εναλλακτικών.

διαβάστε το άρθρο στην Εφημερίδα των συντακτών

Ανοίγοντας τη θύρα 21

Το προβλεπόμενο γήπεδο της ΑΕΚ δεν θα είναι απλά γήπεδο. Θα έχει και Mall, σε βάρος του Άλσους της Ν. Φιλαδέλφιας. Το δεύτερο αυτό ζήτημα έχει ξεσηκώσει αντιδράσεις των (ΑΕΚτζήδων) κατοίκων οι οποίοι μάλιστα δέχτηκαν και επιθέσεις από φανατικούς οπαδούς της ομάδας.

Πέρα από το οπαδικό του θέματος, αυτό που με απασχολεί περισσότερο είναι η εικόνα που εξακολουθεί να υπάρχει στην Ελλάδα και στο μεγαλύτερο μέρος του επιχειρηματικού κόσμου για την ανάπτυξη.

Πριν από αρκετά χρόνια, είχα επισκευτεί τη Βραζιλία. Ήταν κάτι που πάντα ήθελα να κάνω και ήμουν αρκετά τυχερός για να μείνω ένα μήνα στη χώρα και να επισκεφτώ διάφορες πόλεις χωρίς να μείνω ούτε μια μέρα σε ξενοδοχείο! Φίλοι που είχα γνωρίσει και φίλοι που γνώρισα εκεί με φιλοξένησαν καθόλη τη διάρκεια του ταξιδιού μου...

Ενα από αυτά που μου έκαναν εντύπωση ήταν η νοοτροπία της τότε ανερχόμενης μεσαίας τάξης, στην οποία ανήκαν και οι περισσότεροι από τους φίλους μου.
- "Θα σε πάμε κάπου πολύ όμορφα", μου έλεγαν. Δεν μπορώ να σας περιγράψω την απογοήτευσή μου που το "πολύ όμορφα" ήταν συχνά ένα Mall. Αποστειρωμένο με γυαλισμένα πατώματα, ταξικά "καθαρή" μεσαία τάξη και με εστιατόρια τύπου McDonalds στο πιο σοφιστικέ, αυτά τα μέρη θα μπορούσαν να είναι σε οποιαδήποτε πόλη της Αμερικής. Τίποτα από τη μαγεία της Βραζιλίας δεν επιβίωνε εκεί μέσα.

Έξω από τα Mall, το χάος: χαμόσπιτα, χαμομάγαζα, κυκλοφοριακός πανζουρλισμός...

Ευτυχώς, δεν ήταν τα μόνα μέρη που με πήγαν οι φίλοι μου. Πολλά μαγαζιά σε πλατείες θύμιζαν αρκετά την Ελλάδα, με παρέες να συναντιούνται, με φιλίες.

Στη ίδια την Αμερική, πολλά από τα Mall του παρελθόντως έχουν εγκαταληφθεί.

Ο σημερινός καταναλωτισμός δεν έχει πολλά κοινά γνωρίσματα με το μαζικό καταναλωτισμό της δεκαετίας του 70: ότι αγοράζουμε, ότι χρησιμοποιούμε σήμερα θέλουμε να είναι όλο και περισσότερο προσωπικό, ιδιαίτερο.

Ο διάσημος Αμερικάνος διανοούμενος Richard Florida, περιγράφοντας τις πόλεις που σήμερα βρίσκονται σε ανάπτυξη στις ΗΠΑ μιλάει για ένα τελείος διαφορετικό μοντέλο: πρόκειται για πόλεις που μπορείς να περπατήσεις και να έχεις ότι χρειάζεσαι σε απόσταση δέκα λεπτών με τα πόδια. Μικρά καφέ, μικρά καταστήματα... ανθρώπινες πόλεις, όπως τις είχαμε συνηθίσει στην Ευρώπη!

Το γήπεδο στη Ν. Φιλαδέλφια θα είναι χωρίς αμφιβολία ένα έργο που θα σημαδέψει την ταυτότητα της πόλης. Ωστόσο, για άλλη μια φορά φαίνεται ότι θα γίνει αυτό που μου είχε πεί ένας Γάλλος καθηγητής που επισκέπτεται την Ελλάδα για πολλές δεκαετίες, σχολιάζοντας την τουριστική ανάπτυξη: λίγοι τα πέρνουν όλα...

Το νέο γήπεδο θα είναι ένα "μπούνκερ" ενάντια στην πόλη, αντί να είναι η αφορμή για τον επανασχεδιασμό της μαζί με τους κατοίκους, στη βάση μιας πιο ανθρώπινης, δημοκρατικής και οικολογικής προσέγγισης, από την οποία θα είχαν να κερδίσουν όλοι.